భారత రాజ్యాంగం అనేది కేవలం చట్టాల సంకలనం మాత్రమే కాదు. అది మన దేశ జీవన విధానానికి దారి చూపే మార్గదర్శక గ్రంథం. న్యాయం, స్వేచ్ఛ, సమానత్వం, సౌభ్రాతృత్వం వంటి విలువలు మన రోజువారీ జీవనంలో ప్రతిబింబించాలనే లక్ష్యంతో రాజ్యాంగం రూపుదిద్దుకుంది. భిన్న భాషలు, మతాలు, సంస్కృతులు, సంప్రదాయాలతో కూడిన భారత దేశాన్ని ఒకే తాటిపై నిలబెట్టే బలమైన దారంలో రాజ్యాంగమే ప్రధాన ఆధారం.

వందలాది ఆర్టికళ్లు, భాగాలు, షెడ్యూళ్లు, సవరణలతో రూపొందిన ఈ మహత్తర పత్రం రూపొందడం ఒక అపూర్వమైన చరిత్ర. రాజ్యాంగ సభలో జరిగిన లోతైన చర్చలు, భిన్నమైన అభిప్రాయాలు, పరస్పర గౌరవంతో సాగిన సమ్మతి ప్రక్రియలు భారత ప్రజాస్వామ్య పరిపక్వతను ప్రపంచానికి చాటాయి. పౌరులకు హక్కులు కల్పించడమే కాకుండా, దేశం పట్ల వారి కర్తవ్యాలను కూడా రాజ్యాంగం స్పష్టంగా నిర్ధేశించింది. హక్కులు–కర్తవ్యాలు రెండూ సమానంగా పాటించినప్పుడే ప్రజాస్వామ్యం బలంగా నిలుస్తుంది.

రాజ్యాంగ నిర్మాతల దూరదృష్టి

స్వాతంత్ర్య పోరాట స్ఫూర్తితో దేశ నిర్మాణానికి అంకితమైన డా. రాజేంద్ర ప్రసాద్, బాబాసాహెబ్ డా. భీమ్‌రావ్ అంబేడ్కర్ వంటి నాయకుల దూరదృష్టి వల్లే సమాన అవకాశాల సమాజానికి పునాది పడింది. శతాబ్దాలుగా వెనుకబడిన వర్గాలకు కూడా గౌరవం, సమాన హక్కులు కల్పించాలనే ఆలోచన భారత రాజ్యాంగానికి ప్రధాన బలంగా మారింది.

అయితే, ఈ రాజ్యాంగ ప్రయాణం ఎప్పుడూ సాఫీగా సాగలేదు. దేశ చరిత్రలో ఎమర్జెన్సీ కాలం ప్రజాస్వామ్యానికి ఎదురైన అతిపెద్ద సవాలుగా నిలిచింది. మౌలిక హక్కులపై పరిమితులు, భిన్నాభిప్రాయాలపై అణచివేత దేశ ప్రజలను ఆందోళనకు గురిచేశాయి. కానీ ఆ తర్వాత ప్రజలు స్వేచ్ఛాయుత ఎన్నికల ద్వారా తమ నిర్ణయాన్ని తెలియజేయడం ద్వారా ప్రజాస్వామ్య శక్తిని మరోసారి నిరూపించారు. దీనికి కొనసాగింపుగా వచ్చిన 44వ రాజ్యాంగ సవరణ, భవిష్యత్‌లో ఇలాంటి పరిస్థితులు పునరావృతం కాకుండా రక్షణగా నిలిచింది.

కాలానుగుణంగా మారే జీవ గ్రంథం

రాజ్యాంగం ఒక స్థిరమైన పత్రం కాదు. కాలానుగుణంగా మార్పులను స్వీకరిస్తూ ముందుకు సాగే ‘జీవంత గ్రంథం’. సామాజిక, రాజకీయ అవసరాలు మారుతున్న కొద్దీ సవరణలు చోటుచేసుకున్నాయి. అయితే, ఎలాంటి మార్పులైనా సరే రాజ్యాంగ ప్రాథమిక నిర్మాణం (బేసిక్ స్ట్రక్చర్)కు భంగం కలగకూడదని సుప్రీంకోర్టు స్పష్టమైన మార్గదర్శకాన్ని ఇచ్చింది. ప్రజాస్వామ్యం, న్యాయపాలన, మౌలిక హక్కుల రక్షణ వంటి మూల సూత్రాలు నిలిచినంత కాలం రాజ్యాంగం స్థిరంగా ఉంటుంది.

ఆధునిక కాలంలో రాజ్యాంగ స్పందన

ఇటీవలి కాలంలో రాజ్యాంగ విలువలకు మరింత ప్రాధాన్యం దక్కుతోంది. రాజ్యాంగ దినోత్సవాన్ని జాతీయ స్థాయిలో జరపడం వంటి కార్యక్రమాలు ప్రజల్లో అవగాహన పెంచుతున్నాయి. కేంద్ర–రాష్ట్రాల మధ్య సమన్వయాన్ని మెరుగుపరిచే జీఎస్టీ వంటి సంస్కరణలు రాజ్యాంగ స్ఫూర్తితోనే అమలయ్యాయి.

జమ్మూ కశ్మీర్ ప్రత్యేక హోదాకు సంబంధించిన ఆర్టికల్ 370 రద్దును కూడా ఇటీవలి కీలక పరిణామంగా చూడవచ్చు. తాత్కాలికంగా అమల్లోకి వచ్చిన ఈ అధికరణం కాలక్రమంలో సమగ్ర అభివృద్ధికి అడ్డంకిగా మారిందనే వాదన నేపథ్యంలో తీసుకున్న ఈ నిర్ణయం, దేశవ్యాప్తంగా సమాన హక్కుల భావనను బలపరిచే దిశగా అడుగుగా నిలిచింది. దీనిపై సుప్రీంకోర్టు రాజ్యాంగబద్ధతను నిర్ధారించడంతో చట్టపరమైన స్పష్టత లభించింది.

రాజ్యాంగ దినోత్సవం: ఒక జ్ఞాపకం కాదు – ఒక బాధ్యత

ప్రతి ఏడాది రాజ్యాంగ దినోత్సవాన్ని కేవలం అధికారిక కార్యక్రమంగా కాకుండా, ఒక ప్రతిజ్ఞగా భావించాల్సిన అవసరం ఉంది. హక్కులు కోరడమే కాదు, బాధ్యతలు నిర్వర్తించడంలో కూడా సమానంగా ముందుకు రావాలి. సామాజిక న్యాయం, సమానత్వం, జాతీయ సమైక్యతలు మాటల్లో కాకుండా చర్యల్లో కనిపించినపుడే రాజ్యాంగ విలువలకు నిజమైన అర్థం ఉంటుంది.

రాజ్యాంగం పుస్తకాలలో మాత్రమే కాకుండా, పాలనలో, ప్రజా జీవితంలో, మన రోజువారీ ప్రవర్తనలో ప్రతిఫలించాలి. అప్పుడే అది నిజంగా సజీవంగా ఉంటుంది.

మన చేతుల్లోనే రాజ్యాంగ భవిష్యత్తు

భారత రాజ్యాంగాన్ని కాపాడుకోవడం ప్రతి పౌరుని బాధ్యత. ఇది కేవలం గత తరాల వారసత్వం మాత్రమే కాదు, భవిష్యత్ తరాలకు మనం అందించాల్సిన విలువైన సంపద. ప్రజాస్వామ్య గర్వానికి ప్రతీకగా, దేశ ఐక్యతకు చిహ్నంగా భావించి, మరింత న్యాయసమాజ నిర్మాణం కోసం మనమందరం కలసి కట్టుబడి పనిచేయాల్సిన అవసరం ఉంది.